چگونه پيرامون «اخبار ترسناك» با كودك گفت‌وگو كنيم

اين يادداشت در سي‌وششمين شماره فصل‌نامه رشدآموزش پيش‌دبستاني (بهار97) به‌طبع رسيد

طي بیست‌وچهار ساعت شبانه‌روز میلیون‌ها خبر عادیِ روزمره، قديمي، دست‌اول، مهم، مربوط به حوادث کوچک و بزرگ، ورزشی، سیاسی، فرهنگی، خانوادگی، اجتماعی، محلی، منطقه‌ای، خبرهای آن‌سوی دنیا، خبرهای رویدادهای طبیعی، خبرهای جنگ و اتفاقات درون خانواده، اقوام، همکاران، دوستان، همسایه‌ها و ... بین مردم مبادله می‌شود.

برخي از صاحب‌نظران خبرها را به‌طورکلی به دو گروه خبرهای خوب  و بد  تقسیم می‌كنند. به تعبير آنان خبرهای خوب، خبرهایی هستند که تأثیرات مثبت و خوشایند و خبرهای بد تأثیرات منفی و ناخوشایند برگیرنده پيام می‌گذارند. برخی نيز پيرامون خبر خوب می‌گویند که خبری است که توسط مخاطب دیده‌شده و پس از برجسته شدن، تأثیرگذار شود. ممكن است يك خبر برای فردی یا افرادی خوب و خوشایند باشد، درحالی‌که همان خبر برای فرد یا گروهي دیگر ناخوشایند تلقي شود مانند اخبار مربوط به جنگ بین دو کشور که خبر پیروزی‌های یک‌طرف برای طرف مقابل ناخوشایند است. حتی اوضاع‌واحوال مختلف مکانی و زمانی هم بر کیفیت تأثیرگذاری خبر مؤثر است (عطاري و ملكيان، 1393) خبر خوب و بد یک ویژگی مشترک دارند و آن ویژگی این است که خبر باید با واقعیت‌های جامعه منطبق باشد (امين‌الرعايا، 1396)

امروزه با گسترش وسایل ارتباط‌جمعی، برای خبررسانی اغلب از تلفن، پست الكترونيكي، پیامک يا نرم‌افزارهای پيام‌رسان تلفن همراه مانند تلگرام استفاده می‌شود. در گذشته سریع‌ترین نحوه اطلاع‌رسانی توسط رادیو و تلویزیون انجام می‌شد. این رسانه‌ها با استفاده از خبرگزاری‌ها و نمايندگي‌های متعدد خود به‌محض وقوع یک خبر، آن را دریافت و به سراسر دنیا مخابره می‌کنند. البته این‌گونه خبررسانی به خبرهای عام، رویدادهای سیاسی، ورزشی، طبیعی و فرهنگی دنیا محدود می‌شود و به‌طورمعمول رخدادهای خانوادگی، فامیلی و محلی را دربر نمی‌گیرد، مگر این‌که ازنظر مخاطبان جهانی موردتوجه باشد مانند مسائل خانوادگی شخصیت‌های مهم سیاسی، ورزشی، فرهنگی، هنری و ادبی. با پيدايش و فراگير شدن اینترنت راهي آسان‌تر برای خبررسانی در دسترس مردم قرار گرفت. مخاطب امروز در اولین فرصت پس از دسترسی به اینترنت، در کانال‌های خبری و سايت‌هاي شبكه اجتماعي به دنبال تازه‌ترین اخبار و رویدادها می‌گردد، اما همین دسترسی بیش‌ازحد تبعاتی به‌ویژه براي كودكانِ در طيف سني پیش‌دبستانی در پي دارد که نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن گذشت. به‌طور مثال در گذشته اخبار حوادث، اكثر جامعه را متأثر نمی‌کرد چراکه از آن اطلاع نمی‌یافتند ولي امروز از ویژگی‌های دنيای مجازی است که در کمترین زمان ممکن شهرها، کشور و جهان از جزئي‌ترين امور خبردار می‌شوند؛ به‌خصوص كه در اين روزها جهان شاهد جنایت‌هایي زیاد علیه بشریت است، روزی در لیبی و اوکراین و روز دیگر در عراق، سوریه، يمن و ميانمار انسان‌کشی به تفریحي هراسناك تبديل شده است. قاتلان و تروریست‌ها با افتخار از جنایت‌های خود فیلم‌برداری، با بهترین تدوین و پیشرفته‌ترین ابزارهای ارتباطی آن‌ها را تهيه كرده و رسانه‌ها نیز بدون توجه به عواقب انتشار این جنایات، صحنه‌های آن‌ را در قالب اخبار ترسناك[1] منتشر می‌کنند. انتشار تصاویر و فیلم‌هایی از جنایات گروه تروریستی داعش از جمله اعدام و سربریدن افراد، جوامع را با خطر الگوبرداری و کودکان را با پيامدهاي منفي عديده روبرو کرده است.

بحث با کودکان چهار و پنج سال پيرامون اخبارترسناک به موضوعي چالش برانگيز براي والدين بدل شده است، زیرا كودك در اين بازه سني، هنوز توانایی‌های لازم را پيرامون تفکر انتزاعی ندارد. بسیاری از والدین واقعا نمی‌دانند که چگونه رفتاری باید در مقابل این ترس‌ داشته باشند. خیلی از آنها تلاش زیاد می‌کنند تا به کودک خود نشان دهند که ترس او موردی نداشته، هیچ جای ترسي وجود ندارد. اما گویا هر چه بیشتر تلاش می‌کنند، کودکشان در ترس خود مصمم‌تر می‌شود. دکتر جوان کنتر[2] محقق و روان شناس و نویسنده کتاب «مامان من می ترسم» معتقد است کودکان زماني زیاد برای فرق گذاشتن بین خیال و واقعیت نیاز دارند. برای یک کودک خردسال تفکیک این موضوع که چه چیزی ساختگی و چه چیزی غیرساختگی است، خیلی راحت نیست. (ماهنامه همشهري تندرستي، 1395)

دنیای كودك زير هشت‌سال به‌خانواده، مربي مركز پيش‌دبستاني، اقوام و آنچه در مجاورت او است؛ محدود مي‌شود؛ اما و حتی همين کودک نیز متوجه می‌شود که در اخبار، گاهي رويدادهاي ناخوشايند بازتاب مي‌يابد و اگر والدين به آن نپردازند، وي ممكن است آن خبر را ترسناک‌تر از حد معمول بپندارد. لذا از ‌والدين درخواست مي‌شود پيرامون آنچه كه كودك در قالب اخبارترسناك از رسانه‌ها دريافت كرده در چارچوب توصيه‌هاي زير با وي گفت‌وگو كنند:

از اصطلاحات ساده و آسان استفاده کنیم. پیش‌دبستانی‌ها دارای ‌دقتي كم و توجه محدود هستند كه در مورد اخبارترسناك شايد بايد آن را به‌فال نيك گرفت. شما می‌توانید نکات اساسي رويداد را به‌زبان كودكانه، دوستانه و به‌طور خلاصه بدون ذكر جزئيات در قالب چنين جملاتي بيان كنيم: "کسی به شخصي ديگر آسیب زده است".

احساس امنیت را القا کنيم. از آنجا که دنیای كودك پیش‌دبستانی بسیار کوچک و خانواده‌محور است، حتی چیزهایی که به‌لحاظ ابعاد زماني و مكاني دور محسوب می‌شوند، می‌تواند احساس ناامني را به‌آن‌ها منتقل کنند. بنابراین می‌گویيم: "این موضوع خیلی دور از ما اتفاق افتاده و ما را در اینجا آسیب نمي‌بينيم."

اخبار مناسب را در جمع خانواده مطرح كنيم. كودك را در معرض اخباري متناسب با سنش قرار دهيم. اگر مجبور به‌بيان خبري هراسناك در حضور كودك شديم، قبل از بيان خبر مقدمه‌چيني كنيم، كليات موضوع را برايش روشن بیان کرده و سپس اقدام به صحبت در مورد خبر مربوط كنيم.

آگاهانه واكنش نشان دهيم. كودكان در تمام سنین ‌به‌ ارتباط غيركلامي ما بیش از کلماتمان توجه دارند و از آن‌ متاثر می‌شوند. واكنش‌هاي شديد و احساسي ما در مواجهه با اخبار هراسناك ممکن است كودك را ناراحت کرده و به‌طور سهو چنين دچار اشتباه كند كه آنان موجبات خشم و ناراحتي ما را فراهم نموده‌اند. لذا ضروري است توضیح دهیم که علت عصبيت ما، خبري است که از تلویزیون شنیده‌ایم يا در رسانه‌هاي اجتماعي مبتني بر موبايل‌ خوانده‌ايم.

محكم در آغوش گرفتن را جدي بگيريد. با آرامش، یک اسباب بازی مورد علاقه، یک آغوش گرم، یک کتاب یا یک نمایش خوب، كودكمان را پس از اينكه با اخبار ترسناك مواجه شد؛ بخوابانيم. كمي صبر جهت طي اين مسير طولاني جهت رساندن كودكمان به‌ساحل امن خيال لازم است.

منابع

-         امين‌الرعايا، فاطمه. (1396). خبر خوب و بد وجود دارد؟.                                                                            https://goo.gl/Uk6NbZ

-         عطاري، عباس.، ملكيان، آزاده. (1393). نقش خبر در زندگي ما.                                                                                                                                                            https://goo.gl/qkQZZA           

-         ماهنامه همشهری تندرستی (1395). ژانر وحشت و تاثیر آن روی روان کودکان،

https://goo.gl/GVjjhH

-         Common sense media (2017), How do I talk to young kids about scary events in the news?

https://www.commonsensemedia.org/news-and-media-literacy/how-do-i-talk-to-young-kids-about-scary-events-in-the-news